Het KB van 9 februari 2020 bepaalt de nieuwe regels voor de registratie van verklaringen van uitdrukkelijke toestemming of verzet ten aanzien van het wegnemen van lichaamsmateriaal na het overlijden. Het KB verscheen op 19 maart in het Belgisch Staatsblad, maar de nieuwe regels zijn pas vanaf 1 juli 2020 van toepassing. Het KB maakt een onderscheid tussen de wegneming van organen enerzijds en de wegneming van weefsels, cellen en menselijk lichaamsmateriaal anderzijds.
Wilsverklaring omtrent de wegneming van organen
Vooral opvallend is de mogelijkheid om de wilsverklaring vanaf de eigen computer in te dienen. De nieuwe regels houden verder rekening met de strikte privacyregels die van toepassing zijn op gezondheidsgegevens (gevoelige persoonsgegevens).
Drie pistes voor registratie wilsverklaring wegneming organen na overlijden
Een wilsverklaring afleggen voor het wegnemen van organen na het overlijden kan nog steeds bij het gemeentebestuur, zoals vandaag het geval is. Daarnaast zal het ook bij een erkend huisarts kunnen en zelfregistratie zal eveneens tot de mogelijkheden behoren. Via dezelfde pistes kan je je ook uitdrukkelijk verzetten tegen de afname of een eerdere wilsverklaring intrekken.
Registratie bij gemeentebestuur
Vandaag is het al mogelijk om bij het gemeentebestuur een wilsverklaring omtrent het wegnemen van organen na overlijden in te dienen. De voorwaarde is dat je in het bevolkingsregister bent ingeschreven of langer dan zes maanden bent ingeschreven in het vreemdelingenregister. Daarnaast moet je ook in staat zijn om je wil te kennen te geven. De verklaring wegneming van organen na overlijden voor therapeutische doeleinden kan enkel worden ingediend bij het gemeentebestuur van de woonplaats.
Bij het gemeentebestuur zal men je rijksregisternummer opvragen en vragen om je naam en voornaam te noteren. Op basis hiervan vraagt men andere gegevens op bij het Rijksregister. De verklaring zal steeds vermelden dat je de mogelijkheid hebt om je er later opnieuw tegen te verzetten. Daarnaast bevat de verklaring een aantal bepalingen omtrent de verwerking van persoonsgegevens (gezondheidsgegevens) en een korte beschrijving van elke soort afname. Hierbij kan je voor elke soort afname uitdrukkelijk toestemmen, je verzetten of een eerdere wilsverklaring intrekken.
- Wegneming van organen na de dood voor therapeutische doeleinden
- Wegneming van weefsels en cellen na de dood voor therapeutische doeleinden
- Wegneming van menselijk lichaamsmateriaal na de dood voor wetenschappelijk onderzoek
- Wegneming van menselijk lichaamsmateriaal na de dood voor innoverende therapieën
De ambtenaar van de burgerlijke stand controleert je identiteit en vraagt om je te identificeren via de elektrische identiteitskaart. De gegevens van de verklaring worden vervolgens meteen doorgestuurd naar een speciale databank.
Gelijkaardige procedure bij huisarts
Vanaf 1 juli 2020 wordt het ook mogelijk om de verklaring in te dienen via een erkende huisarts. Dit gaat enkel bij de huisarts met wie je een “therapeutische relatie” hebt. De procedure verloopt gelijkaardig als de procedure via de burgerlijke stand. Ook de huisarts stuurt de elektronische verklaring meteen door.
Zelfregistratie voor wegneming organen of lichaamsmaterialen na overlijden
Bijzonder is dat er een zelfregistratietool komt. Hiervoor zal je je moeten inloggen met je elektronische identiteitskaart. Hiervoor zal men het e-healthplatform gebruiken. In de digitale wilsverklaring staat net hetzelfde als in de wilsverklaring via de huisarts of de burgerlijke stand. Je zal steeds een ontvangstbevestiging krijgen.
Zelfregistratie is niet mogelijk voor minderjarigen, zwakzinnigen en wilsonbekwamen. Zij zijn verplicht om zich te wenden tot de huisarts of tot de burgerlijke stand.
Databank wegneming organen na overlijden van FOD Volksgezondheid
Ongeacht de manier van registratie worden alle gegevens opgenomen in een digitale databank van de FOD Volksgezondheid. Op basis van die databank kan men na het overlijden snel nagaan of de overledene een uitdrukkelijke wilsverklaring had. De leden van het coördinatieteam van een erkend transplantatiecentrum hebben non-stop toegang tot de databank, maar moeten zich wel identificeren en authentificeren. Daarnaast wordt elke raadpleging in de databank geregistreerd. Alle verklaringen worden twintig jaar na het overlijden verwijderd, maar wanneer er een rechtsvordering is ingesteld wordt de termijn wel verlengd.
Wilsverklaring omtrent het wegnemen van weefsels, cellen en menselijk lichaamsmateriaal
Hoewel het KB hier een aparte set regels voor voorziet, verloopt de registratie van deze wilsverklaringen (uitdrukkelijke toestemming of verzet) vrijwel identiek. Het is mogelijk om te kiezen voor een registratie bij het gemeentebestuur, een registratie via de huisarts of zelfregistratie. Wat de werking van de achterliggende databank betreft, zijn de regels wel afwijkend.
Databank wegnemen weefsels, cellen en menselijk lichaamsmateriaal na overlijden
Gegevens omtrent de wegneming van weefsels, cellen en menselijk lichaamsmateriaal worden eveneens in een speciale databank opgenomen. In dit geval is het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten wel de verwerkingsverantwoordelijke. Het is ook niet het team van een erkend transplantatiecentrum dat toegang heeft tot de databank, maar wel:
- De beheerder van menselijk lichaamsmateriaal van een bank van traceerbaar lichaamsmateriaal
- De beheerder van menselijk lichaamsmateriaal van een biobank
- Leden van een erkend coördinatieteam van een transplantatiecentrum
De regels omtrent de geregistreerde raadpleging, de toegankelijkheid en de verwijdering van gegevens na het overlijden zijn wel identiek.
