Europa heeft een nieuwe stap gezet om de deelname aan de verkiezingen voor het Europees Parlement te vergemakkelijken. De regels over het stemrecht en het recht om zich kandidaat te stellen zijn herwerkt in een nieuwe richtlijn. Daarmee wil de Europese Unie vooral inspelen op toegankelijkheid, duidelijkheid en bescherming van persoonsgegevens.
Wat is een richtlijn?
Een richtlijn is een soort wetgevend instrument van de Europese Unie. Het legt vast welke doelstellingen de lidstaten moeten bereiken, maar laat hen vrij om zelf te bepalen hoe zij dit doen. Anders dan een verordening werkt een richtlijn dus niet rechtstreeks in de nationale rechtsorde. Lidstaten moeten de bepalingen eerst omzetten in hun eigen wetgeving. In dit geval gaat het om de vervanging van Richtlijn 93/109/EG door de nieuwe Richtlijn 2025/1788.
Actief en passief kiesrecht
Bij verkiezingen wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen actief en passief kiesrecht. Actief kiesrecht betekent het recht om te stemmen. Passief kiesrecht is het recht om zich kandidaat te stellen en verkozen te worden. Voor Europese verkiezingen geldt dat ook EU-burgers die verblijven in een andere lidstaat dan hun thuisland, deze rechten moeten kunnen uitoefenen op gelijke voet met de nationale burgers.
Wat verandert er?
De nieuwe richtlijn maakt het eenvoudiger om zich te registreren op de kiezerslijst. Een geldig identiteitsdocument en een verklaring volstaan. Eens geregistreerd, blijft men op de lijst staan zolang aan de voorwaarden wordt voldaan. Tegelijkertijd wordt fraude tegengegaan: het is niet toegestaan om in meerdere lidstaten te stemmen of zich kandidaat te stellen. Hiervoor wisselen de lidstaten gegevens uit, met respect voor de privacyregels van de Europese Unie.
Ook moeten de lidstaten informatie over verkiezingsprocedures toegankelijk maken, minstens in één bijkomende EU-taal. Daarmee wil men vermijden dat taaldrempels burgers afschrikken. Daarnaast zijn er bijzondere regels voorzien voor uitzonderlijke situaties, bijvoorbeeld wanneer meer dan één vijfde van het electoraat uit niet-nationale EU-burgers bestaat.
De richtlijn besteedt bovendien bijzondere aandacht aan inclusiviteit. Lidstaten moeten ervoor zorgen dat ook ouderen en personen met een handicap hun rechten zonder belemmeringen kunnen uitoefenen. Verder worden de bepalingen over de verwerking van persoonsgegevens aangescherpt, zodat registratie en kandidaatstelling volledig in overeenstemming gebeuren met de Europese privacywetgeving.
Inwerkingtreding en omzetting
De nieuwe richtlijn treedt in werking op 29 september 2025. Lidstaten krijgen vervolgens twee jaar de tijd om hun nationale regels aan te passen. Vanaf 30 september 2027 wordt de oude richtlijn van 1993 formeel ingetrokken, behalve enkele bepalingen die nog tijdelijk van toepassing blijven. In België wordt het kiesrecht voor het Europees Parlement geregeld in de Kieswet en aanvullende uitvoeringsbesluiten. De omzetting van de nieuwe richtlijn zal dus via wetswijzigingen verlopen, waarbij de federale wetgever duidelijke regels moet voorzien voor de registratie van niet-Belgische EU-burgers. Verwacht wordt dat dit vooral gevolgen heeft voor de manier waarop gemeenten kiezerslijsten bijhouden en gegevens uitwisselen.
