Definitie van het Grondwettelijk Hof

Het grondwettelijk Hof, vroeger het Arbitragehof genoemd, is een rechtscollege die de zogenaamde ‘formele wetten’ kan toetsen aan bepaalde bevoegdheidsverdelende regels zoals ze door de Grondwet werden vastgesteld.

In de praktijk komt het erop neer dat het Grondwettelijk Hof bestudeert of die ‘formele wetten’ botsen met de ‘hoogste wetten’ van België.

Zie ook: titel II van de Grondwet en de artikelen 170, 172 en 191 Gw.

Het ontstaan van het Grondwettelijk Hof

Vroeger was de Grondwet wel de ‘belangrijkste’ wet van België, maar uiteindelijk kon de wetgever gewoon zelf beslissen hoe ze die ‘belangrijkste wet’ zouden interpreteren. Een conflict tussen de wet en de Grondwet was ‘geen spek voor een rechter zijn bek‘.

Bij de Staatshervorming van 1980 werd een en ander een stuk ingewikkelder. Nu kregen de deelgebieden (niveau ‘Vlaanderen’)  veel meer autonomie en konden ook zij wetten aannemen. Die wetten zouden mogelijk in conflict kunnen staan met federale wetten ( niveau ‘België’) en dus moest er een scheidsrechter gevonden worden: het Arbitragehof was geboren.

Stap voor stap werden de bevoegdheden van het Arbitragehof uitgebreid. In 2007 was het bevoegdheidspakket zo uitgebreid dat het Arbitragehof veel meer deed dan enkel ‘arbitreren’. Het was in de praktijk eigenlijk een volwaardig grondwettelijk Hof geworden. De benaming ‘Grondwettelijk Hof’ was dan ook een logische.

Hoe wordt het Grondwettelijk Hof samengesteld?

Het Grondwettelijk Hof heeft nog steeds een beetje het karakter van een ‘arbitragehof’. Zo is het Hof nog steeds samengesteld uit evenveel Nederlandse als Franstalige rechters (6/6). Ook hebben de helft van de rechters ervaring in het Hof van Cassatie/ Raad van State / als hoogleraar / als referendaris in het Hof; de andere helft van de rechters zetelen daarentegen omwille van hun verleden als parlementslid.

Diezelfde verdeling zien we trouwens ook bij het voorzitterschap: een Nederlandstalige voorzitter en een Franstalige voorzitter die elkaar afwisselen voor een termijn van 1 jaar.

Welke bevoegdheden heeft het Grondwettelijk Hof ?

In feite kan het Grondwettelijk Hof alle handelingen die goedgekeurd of bekrachtigd zijn door de wetgever, toetsen aan:

• De bevoegdheidsverdelende regels;
• Titel II van de Grondwet (“de Belgen en hun rechten”)
• Het legaliteits- en gelijkheidsbeginsel inzake belastingen
• De gelijkheid tussen Belgen en vreemdelingen
• De federale loyauteit
• Specifieke bevoegdheden die door een bijzondere wet
• Het Hof kan prejudiciële vragen beantwoorden indien er twijfel is over de overeenstemming van een wet, decreet of ordonnantie

Opgelet: Kb’s of besluiten van gemeenschaps- of gewestregeringen en gemeentelijke verordeningen behoren niet tot het takenpakket van het Grondwettelijk Hof.

Opgeletbis: sinds de zesde Staatshervorming kan het Grondwettelijk Hof nu ook de (i) grondwettigheid van een door een gewest georganiseerde volksraadpleging en (ii) de grondwettigheid van een beslissing van de Controlecommissie inzake de verkiezingsuitgaven, waarbij sancties worden opgelegd aan kandidaten die verkozen zijn om te zetelen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, nagaan (bron: J. VANDE LANOTTE, e.a., Basisbegrippen Publiekrecht, Brugge, die Keure, 2014).

Gevolg van een vernietigingsarrest door het Grondwettelijk Hof

Een vernietigingsarrest van het Grondwettelijk Hof heeft rechtstreeks invloed op de wet. Het arrest vernietigd in het heden, de toekomst en het verleden: alsof de wet nooit zou bestaan hebben.  Aangezien in dat geval “alles terug naar het oude” moet keren, kan het Hof wel beslissen om zijn werking in het verleden te milderen.

Gevolgen prejudiciële arresten door het Grondwettelijk Hof?

Deze prejudiciële arresten hebben een andere werking dan vernietigingsarresten. Hier is enkel het rechtscollege dat de vraag gesteld heeft, verplicht om ze te respecteren. Echter: wanneer het Hof beslist heeft dat het in strijd is met de eerder aangehaalde regels, moeten ook de andere rechters de wet buiten toepassing laten. In het andere geval blijven de rechters hun keuze behouden.

Laatste update: 22/10/2017