Kinderen verkennen het wereldwijde web op steeds vroegere leeftijd. Dat toont internationaal onderzoek steevast aan. Daartegenover staan een groot aantal risico’s. Het EU Kids Online Survey heeft het bijvoorbeeld over een toename van het risico op blootstelling aan seksuele beelden, cyberpesten, sexting en ontmoeting met een onbekende. Natuurlijk zijn risico’s en schade geen synoniemen, maar het toont aan dat ook mediawijsheid een onderdeel hoort te vormen van de hedendaagse opvoeding. Bovendien is dat als ouder ook gewoon een plicht. Dat laatste leert ons althans de Belgische én internationale wetgeving.
Ouders zijn aansprakelijk voor hun kinderen, ook bij internetgebruik
Als ouder ben je aansprakelijk voor jouw minderjarig kind. Het gaat om een vermoeden van aansprakelijkheid van de ouders, zelfs wanneer ze gescheiden zijn. Onder bepaalde voorwaarden kan men aan die aansprakelijkheid ontsnappen, maar dat is helemaal niet eenvoudig. Ook bij internetgebruik gelden diezelfde regels.
Je minderjarig kind heeft vaak niet de nodige financiële middelen om de schadevergoeding zelf te betalen. De wet bepaalt dat je als ouder dan ook aansprakelijk bent voor de daden van je kind. Het volstaat daarvoor dat het kind een fout beging en minderjarig was op het moment van de feiten.” (Johan Steenackers, Senior Writer bij Deloitte Accountancy en voormalig fiscaal-juridisch redacteur bij Roularta Media Group).
Ouders zullen met andere woorden aansprakelijk zijn en moeten opdraaien voor de schade ten gevolge van onrechtmatige daden die kinderen op het internet begingen. Hierbij denken we automatisch aan zware begrippen zoals hacking of cyberpesten, maar het kan ook veel onschuldiger zijn. Denk maar aan kinderen die het auteursrecht schenden door liedjes online te plaatsen. Of, misschien nog onschuldiger, kinderen die online foto’s delen van ingevulde schoolboeken. Het gaat natuurlijk om een schending van het auteursrecht, maar dat beseffen kinderen lang niet altijd.
Als ouder kan je op zo’n zaken aangesproken worden én de schade ten gevolge van die inbreuk moeten vergoeden, hoewel de familiale verzekering een uitweg kan bieden. Vergeet wel niet even naar de voorwaarden te vragen. Zo bieden heel wat polissen enkel tot de leeftijd van zestien jaar een dekking voor de opzettelijke fout van kinderen. En vergeet niet: voorkomen is nog steeds beter dan genezen.
Ouders kunnen het aansprakelijkheidsvermoeden weerleggen
Het vermoeden van aansprakelijkheid kan weerlegd worden indien de ouder(s) het bewijs leveren dat de feiten die aan de grondslag van het schadegeval liggen, niet ontstonden door een gebrek aan toezicht of door een tekortkoming in de opvoeding van het minderjarig kind.
Dit impliceert dat de wetgever jou automatisch een toezichtplicht oplegt, ook indien de kinderen appen, gamen of skypen. Anderzijds heeft de rechtspraak al veelvuldig aangehaald dat dat toezicht niet ononderbroken hoeft te zijn. Je hoeft dus niet voortdurend mee te kijken met de kinderen en mag hen ook eens even uit het oog verliezen. Bewijsrechtelijk is het aantonen van dit toezicht overigens niet zo eenvoudig. Betaalde applicaties en bankafschriften kunnen echter een hulp zijn om aan te tonen dat je wel degelijk jouw toezichtplicht uitoefende. Daarom kom ik daar verder in dit artikel ook uitgebreid op terug.
Gelet op het feit dat het ook niet mag gaan om een tekortkoming in de opvoeding van het minderjarig kind, kan erop gewezen worden dat ook mediawijsheid een onderdeel van die opvoeding moet zijn. Hen zomaar een smartphone in de hand duwen zonder er even over te spreken, hen bij te sturen, hen op de gevaren te wijzen en hen te monitoren, kan volgens de wetgever dus niet.
Media niet verbieden, wel begeleiden
Nergens staat geschreven dat je als ouder jouw kinderen de toegang tot het internet hoeft te ontzeggen. Meer zelfs, artikel 17 van het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind benadrukt de functie van de massamedia en verplicht de verdragstaten om de toegang tot informatie en materiaal uit verscheidenheid van bronnen te waarborgen. Als ouder zal je jouw kinderen de toegang tot media-instrumenten dus niet mogen ontzeggen, maar zal je het wel moeten kaderen in hun opvoeding en voldoende toezicht moeten houden.
De Staten die partij zijn, erkennen de belangrijke functie van de massamedia en waarborgen dat het kind toegang heeft tot informatie en materiaal uit een verscheidenheid van nationale en internationale bronnen, in het bijzonder informatie en materiaal gericht op het bevorderen van zijn of haar sociale, psychische en morele welzijn en zijn of haar lichamelijke en geestelijke gezondheid.” (Artikel 17, inleidende zin, VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind)
Toch wees Katelijn Vanzegbroeck, toenmalig attachee studiedienst Gezinsbond, in 2008 al op een gedeelde verantwoordelijkheid. Zij haalde aan dat de belangrijke rol die ouders spelen nog niet automatisch hoeft te betekenen dat enige wettelijke regulering overboord hoeft te worden gegooid.
De overheid moet met andere woorden voorzien in een voorlichtingssysteem dat ook de ouders adviseert over de schadelijkheid van mediaproducten. Bij hen heersen er immers nog heel wat vragen, zoals “Vergroot het spelen van gewelddadige videogames het risico op gewelddadig gedrag?” en “Zorgt de videoclipcultuur voor een foutief beeld van man-vrouwverhoudingen?” Die vragen moet de overheid beantwoorden vooraleer ouders ze ook kunnen gebruiken in hun mediawijze opvoeding. De toezicht- en opvoedingsplicht kan met andere woorden ook niet onredelijk ver gerekt worden en die domeinen behelzen waarover de ouder in concreto naar redelijkheid geen kennis konden hebben.
Wat je offline niet doet of tolereert, doe je ook niet online.” (Katelijn Vanzegbroeck)
Bovenstaand citaat zou misschien wel de essentie van een mediawijze opvoeding moeten zijn. Netetiquette, noemt men dat.
Mediawijze IT-middelen winnen aan belang
Wat mij betreft mag het uitgebreid artikel van Katelijn Vanzegbroeck als basis dienen voor een gezonde zienswijze op een positief mediabeleid voor kinderen (lees het volledige artikel via de Kinderrechten Databank). Toch moeten we erkennen dat het in een steeds sneller evoluerend medialandschap ook al hopeloos verouderd is. Zo rept het met geen woord over IT-middelen om het mediagebruik van kinderen te monitoren. Dat hoeft ook niet te verwonderen. In het artikel heeft ze het dan ook nog over de nieuwe mogelijkheden van gsm’s waarmee kinderen op het internet zouden kunnen surfen. Tjah, 2008 is in mediatermen al een eeuwigheid terug.
Toch mag de toegevoegde meerwaarde van zo’n applicaties en IT-middelen niet onderschat worden. Zij bieden immers de mogelijkheid om het mediagebruik van kinderen te monitoren en samen met hen te bouwen aan mediawijsheid. Het helpt ouders hun rol te vervullen die lang niet alleen uit het aansprakelijkheidsrecht ontspruit. Toch zijn ze er niet alleen voor de ouders, want ook kinderen kunnen de vruchten ervan plukken. Een mediawijs bestaan weet hen immers te behoeden van allerhande risico’s die het internet te bieden heeft.
Bouwen aan mediawijsheid met Grownhub.com
Om bovenstaande doelstellingen te bereiken zullen ouders dus ook zelf IT-functionaliteiten moeten inzetten. Enkel zo kunnen ze voldoende toezicht houden en voldoen aan hun mediawijze opvoedingsplicht.
Wat mij betreft is de applicatie Grownhub alvast een aanrader. Het is immers een applicatie die veel verder gaat dan het louter uitoefenen van controle op de kinderen. Zo biedt het ouders ook de kennis en inzichten die ze nodig hebben om kinderen mediawijs op te voeden. Het staat ouders bij in de online wereld zonder dat ze ook zelf specialisten hoeven te worden. Op die manier kunnen ze zelf het gesprek aangaan met de kinderen en bouwen aan een mediawijze opvoeding. Dat is zowel positief voor de ouders als voor de kinderen.
Uiteraard laat het hen die afspraken ook omzetten in praktische controletoepassingen. Ouders kunnen zelf de maximale schermtijd of bedtijd instellen en bepaalde applicaties al dan niet toestaan of blokkeren. Het leverde Grownhub niet voor niets de titel van Startup van de maand op.
Wil je zelf de app uitproberen en bouwen aan een mediawijze jeugd? Momenteel zijn ze bij Grownhub op zoek naar een kleine groep testers die hen van feedback willen voorzien. In ruil mag je de app ook nadien gewoon gratis gebruiken.
