Nu het coronavirus (Covid-19) langzaam maar zeker aan zijn verovering van Europa is begonnen, gaan de eerste stemmen op om de interne grenzen te controleren. Vooral in buurlanden van Italië klinkt die roep steeds luider. Kunnen die landen dan zomaar hun grenzen sluiten en alle reizigers controleren? Interne grenscontroles binnen het Schengengebied zijn toch verboden? Niet helemaal. Maar interne grenscontroles zijn eerder uitzonderingsmaatregelen die nog niet meteen aan de orde zijn.
Geen interne grenscontroles in het Schengengebied
In het zogenaamde Schengengebied zijn de interne grenscontroles afgeschaft. Je kan zo sinds 1995 zonder grenscontroles van België naar Frankrijk en van Frankrijk naar Spanje trekken. In tegenstelling tot wat men soms denkt, valt het Schengengebied niet samen met het grondgebied van de Europese Unie. Onder andere EU-landen Kroatië, Cyprus en Roemenië behoren niet tot het Schengengebied. Daarentegen hebben een aantal niet EU-landen zoals IJsland, Zwitserland, Noorwegen en Liechtenstein zich dan weer wel bij het Schengengebied gevoegd.
In deze landen zijn er onderling geen grenscontroles. Wel controleert men personen aan de buitengrenzen van het Schengengebied. Onder andere Griekenland werd al meermaals op de vingers getikt omdat het, in het kader van de vluchtelingencrisis, onvoldoende de buitengrens met Turkije controleerde.
In de praktijk zijn er verschillende acties ondernomen om de buitengrenzen te controleren:
- De Schengengrenscode met uniforme regels voor het passeren van de buitengrenzen;
- Het Schengeninformatiesysteem voor informatie-uitwisseling, waarmee bijvoorbeeld gezochte personen aan de buitengrenzen kunnen worden opgespoord;
- Fonds voor Interne Veiligheid dat de uitgaven door landen met te controleren buitengrenzen compenseert;
- Het inreis-uitreissysteem (EES) voor de administratieve vereenvoudiging van het in- en uitreizen door EU-onderdanen aan de buitengrenzen;
- Europees grens- en kustwachtagentschap Frontex dat samenwerkt met de nationale autoriteiten.
Controles aan binnengrenzen zijn uitzonderlijk mogelijk
Binnen het Schengengebied wordt de veiligheid in principe gegarandeerd door de buitengrenzen nauwgezet te controleren. Daartegenover staat dat de lidstaten geen grenscontroles meer uitvoeren of niet zomaar opnieuw grenscontroles mogen invoeren. Onder andere in de strijd tegen het coronavirus, dat in verschillenden lidstaten van het Schengengebied een snelle verspreiding kent, is dat volgens sommigen problematisch. In uitzonderingssituaties kunnen interne grenscontroles echter wel worden ingevoerd. Het moet dan wel gaan om tijdelijke grenscontroles.
Tijdelijke interne grenscontroles kunnen in drie gevallen worden ingevoerd:
- Bij aanhoudende tekortkomingen bij de controles op de buitengrenzen;
- Bij voorzienbare omstandigheden zoals politieke demonstraties of grote sportevenementen;
- In urgente situaties zoals terroristische aanslagen.
Ook de uitbraak van het coronavirus zou als urgente situatie de invoering van grenscontroles kunnen justificeren. Het urgent karakter moet dan wel zijn aangetoond, waarbij een risicoanalyse moet aantonen dat de interne grenscontroles voldoende nut hebben en ook proportioneel zijn.
De beslissing moet gebaseerd zijn op een geloofwaardige risicoanalyse en wetenschappelijke bewijzen.” (Eurocommissaris voor Crisisbeheer Janez Lenarcic)
Als een lidstaat beslist om tijdelijke grenscontroles in te voeren, kan ze dat slechts doen voor een termijn van tien dagen. Die termijn kan nadien telkens worden verlengd met twintig dagen. De duur van de tijdelijke interne grenscontroles kan door het verlengen maximaal twee jaar bedragen in het geval van een urgente situatie. In de tussentijd worden er zowel aangekondigde als onaangekondigde inspecties gehouden en houdt ook de Europese Commissie toezicht. Zo voorkomt men dat de interne grenscontroles langer aanhouden dan strikt noodzakelijk is.
Europese commissie vindt binnengrenzen controleren momenteel niet wenselijk
Of het controleren van de binnengrenzen überhaupt de verspreiding van het coronavirus kan afremmen, is echter nog niet bewezen. Ook minister van Volksgezondheid Maggie De Block zegt niet te geloven in interne grenscontroles:
Dat heeft geen zin. Er is een incubatietijd. Er zijn zelfs mensen die besmet zijn, maar die geen enkel symptoom vertonen. Zoals onze enige besmette patiënt in België. Hij had geen enkel signaal, geen koorts, zelfs geen snotneus. […] De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat ook. Het virus stopt niet aan de grens.” (Minister van Volksgezondheid Maggie De Block)
Interne grenscontroles zitten er voor België met andere woorden niet meteen aan te komen. Ook de Europese Commissie, dat overigens geen al te grote fan is van interne grenscontroles, heeft al aangegeven dat interne grenscontroles momenteel niet wenselijk zijn.
