Vanaf 2030 moeten de lidstaten van de Europese Unie voldoen aan striktere normen voor luchtkwaliteit. De nieuwe Europese Richtlijn Luchtkwaliteit (Richtlijn 2024/2881), aangenomen in oktober 2024, bundelt en vernieuwt bestaande regelgeving en stelt ambitieuze doelen om de luchtverontreiniging in Europa drastisch terug te dringen. België en andere lidstaten hebben tot december 2026 de tijd om deze richtlijn om te zetten in nationaal recht. Het uiteindelijke doel? Tegen 2050 alle luchtvervuiling terugbrengen naar nul.
Wat houdt de nieuwe richtlijn in?
De Richtlijn Luchtkwaliteit 2024/2881 vervangt eerdere richtlijnen van 2004 en 2008. Ze introduceert scherpere grens- en streefwaarden voor een breed scala aan luchtverontreinigende stoffen, zoals fijnstof (PM2,5 en PM10), stikstofdioxide (NO2), lood, nikkel en andere stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid en het milieu. Tegen 2030 moeten de concentraties van PM2,5 dalen van 25 μg/m³ naar 10 μg/m³ en die van PM10 van 40 μg/m³ naar 20 μg/m³. Voor NO2 wordt de norm eveneens verlaagd naar 20 μg/m³, een halvering van de huidige limiet.
Deze verscherpte normen zijn van groot belang om de impact van luchtvervuiling op de volksgezondheid te verminderen. Fijnstof en stikstofdioxide worden immers gelinkt aan ernstige aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten, luchtweginfecties en kanker. Met deze strengere normen wil Europa niet alleen de levenskwaliteit verbeteren, maar ook de kosten voor gezondheidszorg en milieuschade beperken.
Flexibiliteit voor lidstaten
Hoewel de doelstellingen ambitieus zijn, erkent de richtlijn dat niet alle regio’s dezelfde middelen en omstandigheden hebben om deze doelen te bereiken. Lidstaten kunnen, onder strikte voorwaarden, uitstel aanvragen voor de naleving van de normen. Dit uitstel kan gelden tot 2035 of zelfs tot 2040 . Een dergelijk uitstel moet goed onderbouwd zijn, bijvoorbeeld met argumenten over specifieke geografische of klimatologische omstandigheden, grensoverschrijdende luchtvervuiling of de noodzaak om huishoudelijke verwarmingssystemen grootschalig te vervangen.
De nadruk blijft echter liggen op het zo snel mogelijk behalen van de normen. Lidstaten moeten actieplannen opstellen om overschrijdingen te beperken en deze binnen de kortst mogelijke termijn terug te dringen.
Actie bij overschrijding van normen
Wanneer de grens- of streefwaarden in een bepaalde regio worden overschreden, verplicht de richtlijn lidstaten om luchtkwaliteitsplannen te ontwikkelen. Deze plannen moeten maatregelen bevatten om de verontreiniging terug te dringen en de overschrijdingstermijn tot maximaal vier jaar te beperken. Denk hierbij aan maatregelen zoals het beperken van verkeer in stedelijke gebieden, het verbeteren van openbaar vervoer of het stimuleren van schonere technologieën. De lidstaten bepalen zelf hoe dit er in de praktijk zal uitzien.
Bij risico op acute overschrijding van de alarmdrempels moeten bovendien kortetermijnactieplannen worden opgesteld. Deze kunnen noodmaatregelen omvatten, zoals het tijdelijk stilleggen van vervuilende activiteiten of het beperken van het autoverkeer in probleemgebieden.
Wat betekent de Europese Richtlijn Luchtkwaliteit voor België?
België heeft tot 11 december 2026 de tijd om de nieuwe regels te integreren in de nationale wetgeving. Dit betekent dat federale en regionale overheden de bestaande milieuregels en actieplannen moeten herzien en aanpassen aan de strengere normen. Gezien de historische uitdagingen met luchtkwaliteit in steden als Brussel, Antwerpen en Gent, zal deze richtlijn grote inspanningen vergen. In de praktijk zullen vooral de deelstaten een belangrijke rol spelen, toch is het belangrijk om te onthouden dat luchtvervuiling niet aan de gewestgrenzen stopt.
