Hoewel de jury enkel ‘ja’ of ‘nee’ mag antwoorden op de schuldvraag, speelt dat ene woordje een belangrijke rol tijdens het assisenproces. Zo’n jury bestaat telkens uit twaalf burgers die worden geloot. In de praktijk is het echter een tikkeltje ingewikkelder dan gewoon even loten. En dat heeft gevolgen voor de samenstelling van de jury.
De lijst met kandidaat-juryleden
Enkel wie op de lijst van kandidaat-juryleden staat kan worden opgeroepen om deel uit te maken van de jury van twaalf burgers. De bijzondere lijst van kandidaat-juryleden wordt elke vier jaar opgemaakt op basis van de definitieve lijst (die dan weer wordt opgemaakt op basis van de provinciale lijst die zich baseert op de gemeentelijke lijst).
Enkel burgers die aan alle onderstaande voorwaarden voldoen, staan op die lijst:
- Ingeschreven staan in het kiezersregister;
- Beschikken over burgerlijke en politieke rechten;
- Minimaal 28 jaar oud zijn;
- Maximaal 65 jaar oud zijn;
- Kunnen lezen en schrijven;
- Geen strafrechtelijke veroordeling hebben opgelopen;
- Geen gevangenisstraf van meer dan 4 maanden hebben opgelopen;
- Geen werkstraf van meer dan 60 uur hebben opgelopen.
Vereist is bovendien dat het jurylid de taal van het proces spreekt. Hoge ambtenaren, magistraten en politieke mandatarissen kunnen geen deel uitmaken van de jury. De jury wordt samengesteld bij loting.
Twaalf juryleden uit 60 oproepingen
Uit de lijst met kandidaat-juryleden worden minstens 60 personen opgeroepen. De voorzitter zal het kandidaat-jurylid door de griffier laten oproepen. Het kandidaat-jurylid kan om vrijstelling verzoeken aan de voorzitter, bijvoorbeeld omdat je tijdens het proces net op reis gaat naar het buitenland of omdat je moet instaan voor de verzorging van een ziek familielid. Weigeren mag echter niet en het is de voorzitter die beslist of je al dan niet wordt vrijgesteld. Nadat zo een lijst met niet-vrijgestelde kandidaat-juryleden werd samengesteld, wordt hieruit de uiteindelijke assisenjury geloot.
Een jurylid kan vervolgens nog worden gewraakt door een van de partijen. Dit wraken mag om welke reden dan ook gebeuren. In het euthanasieproces gaf advocaat Walter Van Steenbrugge bijvoorbeeld aan diepgevoelige juryleden te wraken. De beschuldigde en het Openbaar Ministerie kunnen in principe elk zes mensen wraken, maar bij het inschakelen van plaatsvervangende juryleden kan dat cijfer oplopen tot maximaal 12 wrakingen. Een wraking gebeurt steeds zonder opgave van redenen. Men kan bijvoorbeeld wraken omwille van geloof, geslacht of wat dan ook zonder dat er daarover een debat wordt gevoerd. Dit is voorzien opdat alle partijen zelf een strategie kunnen uitwerken zonder dat ze door het debat over de wraking hun strategie zouden compromitteren. Het is niet ongewoon dat men vooraf de sociale media uitpluist om na te gaan wie men al dan niet zal wraken.
Naast de feitelijke juryleden worden er overigens nog maximaal twaalf plaatsvervangende juryleden aangewezen. Zij zijn verplicht om het proces mee te volgen opdat ze eventueel later kunnen inpikken.
Niet-representatieve samenstelling van de jury
Hoewel de jury representatief moet zijn, is dat in de praktijk zelden het geval. Dat is dan ook een van de (vele) punten van kritiek op de werking van het Hof van Assisen. Enerzijds komt dit omdat onze samenleving steeds diverser wordt en dat louter twaalf juryleden onvoldoende is om de multiculturele samenleving te vertegenwoordigen. Het feit dat juryleden de taal van het proces moeten spreken, draagt daar natuurlijk niet aan bij.
Anderzijds zijn er ook de vele ingewilligde verzoeken tot vrijstellingen. Zelfstandigen en vrije beroepsbeoefenaars zetelen bijvoorbeeld zelden in de jury omdat ze bijna automatisch worden vrijgesteld om praktische redenen. In juridische kringen zegt men wel eens dat assisenjury’s voornamelijk bestaan uit huisvrouwen, poetsvrouwen en gepensioneerden. Volgens studies blijken ze daar niet zo ver naast te zitten, hoewel je poetsvrouwen moet vervangen door werklozen. Dat heeft natuurlijk veel gevolgen over de manier waarop een assisenproces wordt gevoerd.
