België en Nederland zijn twee landen die in veel opzichten op elkaar lijken, ook wat het recht betreft. Zo hebben we hetzelfde rechtssysteem, in de basis ontwikkeld onder het bewind van Napoleon en ingevoerd in de landen waar hij het voor het zeggen had. Bovendien maken België en Nederland alle twee deel uit van de Europese Unie, waardoor beide landen dezelfde Europese richtlijnen in nationale wetgeving moeten omzetten. Toch zijn er ook verschillen tussen het recht in België en het recht in Nederland. Hieronder zijn enkele voorbeelden besproken.
Versnippering van het rechtssysteem
Zowel Nederland als België kent een versnipperd rechtssysteem. Dat is logisch, want in tegenstelling tot bij een dictatuur ligt niet alle macht op één niveau. Men wil het recht dicht bij het volk brengen, waardoor ook gemeenten bevoegdheden hebben, en tegelijkertijd zijn er ook bevoegdheden naar het Europese niveau gebracht. Het grootste verschil tussen Nederland en België is echter de mate van versnippering. In Nederland valt dat nog best goed mee. In België is het allemaal heel complex, voornamelijk door communautaire problemen.
Het Belgisch rechtssysteem wordt gekenmerkt door een aanzienlijke versnippering waarbij dezelfde bevoegdheden op verschillende niveaus naast elkaar worden uitgeoefend. Zo heeft België een Vlaams deel, een Duitstalig deel en een Franstalig deel, met ook nog eens Brussel als buitenbeentje. Op basis van taal en territorium worden bepaalde bevoegdheden bij een bepaalde regio ondergebracht, waarbij de regionale parlementen de vrijheid krijgen om zelf wetten te maken. Tegelijkertijd worden bepaalde bevoegdheden ook op federaal niveau uitgeoefend, met wetgeving die overal in België geldt. Andere bevoegdheden liggen dan weer bij de gemeenten of bij de provincies. Dit alles maakt het Belgische rechtssysteem minder overzichtelijk dan het Nederlandse.
Procederen in België en Nederland
De kenmerkende versnippering in België is ook te zien aan de manier waarop de advocatuur is georganiseerd, verdeeld in de Orde van Vlaamse Balies en de Orde van Franstalige en Duitstalige balies van België. België en Nederland hebben in ieder geval verschillende structuren wat betreft hun hoven en rechtbanken. In België is er een complexer systeem met verschillende niveaus en gespecialiseerde rechtbanken, terwijl Nederland een meer gestroomlijnd systeem heeft. Maar België heeft tegelijkertijd ook de vrederechter die erg dicht bij het volk staat. Nederland kende dit slechts in de periode van 1811 tot 1838.
Rol van de advocaat en rechtsbijstand
In Nederland is een advocaat niet verplicht in strafrechtelijke procedures, bestuursrechtelijke procedures en civiele procedures die voor het kantongerecht lopen en waarbij het belang kleiner is dan 25.000 euro. In andere civiele procedures is bijstand van een advocaat wel verplicht. In België is een advocaat in theorie niet verplicht als je een zaak wil inleiden, behoudens uitzonderingen voor minderjarigen of wanneer iemand niet in staat is om zich naar behoren te verdedigen. Toch is België een echt advocatenland. Niet alleen heeft België verhoudingsgewijs erg veel advocaten, bovendien schakelen veel Belgen bijna automatisch een advocaat in wanneer ze procederen.
In beide landen bestaan er systemen voor gratis en/of gesubsidieerde rechtsbijstand. En in beide landen speelt de rechtsbijstandverzekering een belangrijke rol. In Nederland wordt deze aangeboden met modules, zoals de module Wonen en de module Consument, waardoor deze verzekering eenvoudig naar je hand kan worden gezet (bron: rechtsbijstandverzekering.nl). Wat deze verzekering dan weer bijzonder maakt in België, is dat het recht geeft op een belastingvermindering. Deze maatregel, die bedoeld is om de toegang tot juridische hulp te vergemakkelijken, heeft volgens critici echter geleid tot hogere premies.
Ontslagrecht in België en Nederland
Het ontslagrecht is in België strikter dan in Nederland. Er is minder ruimte voor uitzonderingen en een ontslagproces kan heel kostbaar zijn voor werkgevers. In vergelijking hiermee is het ontslagrecht in Nederland flexibeler, maar dit wil niet zeggen dat een Nederlandse werkgever zomaar iemand kan ontslaan. Ook in Nederland zijn er duidelijke regels over ontslaggronden en ontslagvergoedingen. Bijzonder is dat het in Nederland vaak verplicht is om vooraf een ontslagmachtiging te verkrijgen, waardoor er een soort van voorafgaande controle is. In België vindt deze controle pas achteraf plaats, na het ontslag en wanneer de werknemer beslist te procederen. Het moet wel worden gezegd dat vakbonden in België erg sterk staan en vaak een goed juridisch advies uitbrengen.
