De Vlaamse Regering heeft nieuwe regels goedgekeurd die bepalen wie mag deelnemen aan de bevolkingsonderzoeken naar borstkanker, baarmoederhalskanker en dikkedarmkanker. Tot nu toe bestonden die criteria wel al in de praktijk, maar nu krijgen ze ook een wettelijke basis. Dat is belangrijk voor de kwaliteit, effectiviteit en veiligheid van de onderzoeken, én voor de correcte verwerking van gezondheidsgegevens.
Wettelijke verankering van de screeningsprogramma’s
De regels volgen uit het wijzigingsdecreet van 18 juli 2025, waarmee voor het eerst een juridische basis werd ingevoerd voor de drie Vlaamse bevolkingsonderzoeken naar kanker. Het nieuwe besluit van 5 september 2025 (BS 2 oktober 2025, bl. 76198.) vult dat decreet verder aan door vast te leggen wie precies wordt uitgenodigd en wie uitgesloten wordt van deelname. Beide treden in werking op 15 januari 2026. De bevolkingsonderzoeken zijn bedoeld om kanker of voorlopers van kanker vroegtijdig op te sporen. Door tijdig in te grijpen kan de prognose aanzienlijk verbeteren en wordt de levenskwaliteit van patiënten verhoogd. Vlaanderen organiseert deze screenings als onderdeel van haar preventiebeleid, naast andere maatregelen zoals vaccinatieprogramma’s en milieugezondheidszorg.
Doelgroepen en uitsluitingscriteria
Voor elk bevolkingsonderzoek gelden specifieke doelgroepen en uitsluitingscriteria. De regering baseert zich daarbij op de criteria leeftijd, geslacht en medische voorgeschiedenis.
1. Baarmoederhalskanker
De doelgroep bestaat uit vrouwen van 25 tot en met 64 jaar die in het Nederlandse taalgebied wonen. Zij worden niet uitgenodigd als ze bijvoorbeeld geen baarmoeder of baarmoederhals meer hebben, eerder invasieve baarmoederhalskanker hadden of recent al een uitstrijkje of HPV-test ondergingen (binnen respectievelijk drie of vijf jaar, afhankelijk van de leeftijd).
2. Dikkedarmkanker
Dit onderzoek richt zich op personen van 50 tot en met 74 jaar. Er geldt een uitsluiting bij een recente coloscopie (minder dan 10 jaar geleden), alsook bij virtuele coloscopie (minder dan 4 jaar geleden) of fecale bloedtest (minder dan 2 jaar geleden). Ook mensen zonder dikke darm of met een recente diagnose van dikkedarmkanker vallen buiten de doelgroep.
3. Borstkanker
Vrouwen tussen 50 en 69 jaar komen in aanmerking, tenzij ze de voorbije twee jaar een diagnostische mammografie lieten uitvoeren, recent behandeld werden voor borstkanker of een dubbele borstamputatie hebben ondergaan.
Waarom deze verankering belangrijk is
De wettelijke verankering zorgt voor meer rechtszekerheid. Tot nu toe waren de selectiecriteria louter administratief bepaald, wat vragen kon oproepen op het gebied van privacy, gegevensverwerking en gelijke behandeling. Door ze op te nemen in een officieel regeringsbesluit, worden ze transparanter en juridisch afdwingbaar. Bovendien ondersteunt dit wettelijk kader de doelstelling van het Preventiedecreet: bevolkingsonderzoeken moeten niet enkel effectief zijn, maar ook veilig en wetenschappelijk onderbouwd. De nieuwe regels moeten voorkomen dat personen onnodig worden onderzocht of blootgesteld aan medische handelingen die geen meerwaarde bieden.
