Op 21 juni 2019 verscheen de wet van 22 mei 2019 betreffende de handel in menselijke organen en betreffende het niet-bestraffingbeginsel voor slachtoffers van mensenhandel in het Belgisch Staatsblad. Deze wet maakt de volledige keten van orgaanhandel strafbaar. En dit met gevangenisstraffen die kunnen oplopen tot 15 jaar. Ter vaststelling van de feiten kan de onderzoeksrechter telefoontaps bevelen.
Illegaal wegnemen van een orgaan
Het illegaal wegnemen van een orgaan zal zwaar bestraft worden. Daders riskeren immers een gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar en een geldboete van €750,- tot €75.000,-. Opdat orgaanhandel strafbaar zou zijn, moet het wel gaan om één van deze situaties:
- De wegname van het orgaan gebeurde zonder vrije, geïnformeerde en specifieke toestemming van de levende donor of zonder naleving van de wettelijke regels rond toestemming of verzet (dus ook bij een illegale wegname post mortem is orgaanhandel strafbaar);
- De wegname van het orgaan gebeurde in ruil voor een profijt of een vergelijkbaar voordeel en ongeacht aan wie men dit beloofde en de vraag of de donor al dan niet instemde;
- De wegname van het orgaan gebeurde door iemand die daarvoor niet gemachtigd is of het gebeurde buiten een gemachtigde verzorgingsinrichting.
Illegale transplantatie van een orgaan
De wetgever voorziet een gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar en een geldboete van €750,- tot €75.000,-.
Opdat dit type orgaanhandel strafbaar zou zijn, moet het gaan om het transplanteren of op een andere manier gebruiken van onwettig weggenomen organen. Het maakt hierbij niet uit in welk land de organen werden weggenomen. De Belgische normen vormen de toetsingsstaaf om na te gaan of er al dan niet sprake is van een “onwettige afname”. Opdat orgaanhandel strafbaar zou zijn, moet de transplanteerder wel op de hoogte zijn geweest van de onwettige afname.
Verrichten van begeleidende handelingen rond illegaal weggenomen organen
De wetgever voorziet een gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar en een geldboete van €750,- tot €75.000,-.
Het gaat om diverse begeleidende handelingen, zoals:
- De nodige voorbereidingen treffen;
- De preservatie van het orgaan;
- De opslag van het orgaan;
- Het vervoer en de overbrenging van het orgaan;
- De inontvangstname van het orgaan;
- De invoer van illegaal weggenomen organen;
- De uitvoer van illegaal weggenomen organen;
- …
Ook hier stelt de wetgever een kennisvereiste voorop: opdat orgaanhandel strafbaar zou zijn, moet de dader gehandeld hebben met kennis van zaken. Wie niet weet wat hij transporteert, kan dus niet zomaar tegen een strafrechtelijke sanctie aanlopen.
Het ronselen van kandidaat-donoren of -ontvangers uit winstbejag
De wetgever voorziet een gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar en een geldboete van €750,- tot €75.000,-.
Ook andere bijdragen aan orgaanhandel strafbaar
Naast bovenstaande vier orgaanmisdrijven maakt de wetgever ook andere bijdragen aan orgaanhandel strafbaar. Het gaat bijvoorbeeld om:
- Het reclame maken voor illegale orgaanhandel;
- Het direct of indirect onder de aandacht brengen van de beschikbaarheid van organen uit winstbejag voor zichzelf of een derde;
- Het vergemakkelijken van de illegale wegname van organen
- Het vereenvoudigen van het transport van illegaal weggenomen organen
- Het beloven of aanbieden van een voordeel om een orgaan illegaal weg te nemen of te transplanteren
- Het vragen, aanvaarden of ontvangen van een voordeel om een orgaan illegaal weg te nemen
- Het bij zichzelf laten transplanteren van een illegaal weggenomen orgaan
- …
Het gaat duidelijk om een heel brede restgroep waardoor de volledige keten rond orgaanhandel strafbaar wordt. Voor deze restgroep zijn de sancties wel iets milder. Zo legt de wetgever een gevangenisstraf van 1 tot 5 jaar op, net zoals een boete van €500,- tot €50.000,-.
Orgaanhandel strafbaar & verzwarende omstandigheden mogelijk
In sommige gevallen spreekt men van verzwarende omstandigheden en kan de strafmaat worden opgetrokken. Het gaat om volgende gevallen:
- Het orgaanmisdrijf werd gepleegd ten opzichte van een minderjarige;
- Het orgaanmisdrijf werd gepleegd ten opzichte van een bijzonder kwetsbaar persoon;
- Het orgaanmisdrijf werd gepleegd door een persoon die misbruik heeft gemaakt van het gezag of de faciliteiten die zijn functies hem verlenen;
- Het leven van het slachtoffer is opzettelijk of door grove nalatigheid in gevaar gebracht;
- Het orgaanmisdrijf heeft de geestelijke of lichamelijke gezondheid van het slachtoffer ernstig aangetast;
- Van de betrokken activiteit werd een gewoonte gemaakt;
- Het gaat om een daad van deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een vereniging, ongeacht of de schuldige al dan niet een leidend persoon is;
- De dader werd reeds veroordeeld voor een orgaanmisdrijf.
Indien er sprake is van een verzwarende omstandigheid worden de sancties gevoelig opgetrokken:
- De gevangenisstraf van 1 tot 5 jaar wordt opgetrokken naar een gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar
- De geldboete van €500,- tot €50.000,- wordt opgetrokken naar een geldboete van €750,- tot €75.000,-
- De gevangenisstraf van 5 tot 10 jaar wordt opgetrokken naar een gevangenisstraf van 10 tot 15 jaar
- De geldboete van €750,- tot €75.000,- wordt opgetrokken naar een geldboete van €1.000,- tot €100.000,-
Andere bepalingen orgaanmisdrijven
Er zal steeds een ontzetting uit de burgerlijke en politieke rechten volgen. Eventueel kan ook een verbod op het uitoefenen van een beroeps- of sociale activiteit volgen. Dit is vooral interessant ten aanzien van artsen die zo uit het beroepscircuit worden gehaald. Hiernaast heeft de rechter de mogelijkheid om de inrichting waar de feiten gesteld zijn, verbeurd te verklaren. Denk bijvoorbeeld aan de praktijk van de arts. De nieuwe wet is in werking getreden op 1 juli 2019.
