Op 1 september 2021 is het nieuwe goederenrecht in werking getreden. Het was het startsein voor de media om uit te pakken met heel wat straffe krantenkoppen. “Kat of bal kwijt? Vanaf 1 september mag je in principe de tuin van de buren in om te gaan zoeken“, klonk het bij VRT. Bij Radio2 koos men dan weer voor “Kat of bal kwijt? Vanaf 1 september mag je gewoon de tuin van de buren binnen om te gaan zoeken.” “De tuin van de buren wordt vanaf 1 september ook een beetje uw tuin: bal terughalen of kraan plaatsen mag binnenkort“, was hoe HLN het nieuws introduceerde. Het verhaal van de bal is het verhaal van het nieuwe artikel 3.67, § 1 BW. En dat artikel vertelt toch een iets genuanceerder verhaal.
Totstandkoming van het nieuwe goederenrecht
In de eerste plaats moeten we benadrukken dat veel van deze regels helemaal niet nieuw zijn. Hoe buren zich ten opzichte van elkaar moeten gedragen, was namelijk al heel uitgebreid geregeld. Alleen waren deze regels intussen al sterk verouderd. Het Burgerlijk Wetboek bestaat dan ook al sinds 1804. Rechters hebben via allerlei creatieve interpretaties wel altijd gegarandeerd dat deze regels relevant bleven, maar dit zorgde vaak voor onduidelijkheid. Bovendien valt het niet te miskennen dat een aantal regels gewoon niet op de behoeften van de moderne maatschappij zijn afgestemd.
In ieder geval kwam het nieuwe goederenrecht niet zomaar tot stand. Het is het werk van talloze werkgroepen en experts die hun schouders eronder hebben gezet. Koen Geens, de vorige minister van Justitie, heeft ook een publieke consultatie over dit voorstel gehouden. Het ontwerp werd uitvoerig besproken in de parlementaire commissie en alles werd goedgekeurd in het parlement. Er zijn talloze opleidingsdagen georganiseerd en juristen hebben de tijd gehad om de wet vooraf te verkennen. De wet kwam dus niet als een verrassing en de heren en vrouwen van de persdiensten hebben zich uitgebreid kunnen informeren.
Buur moet de bal van de buurjongens teruggeven
De eerste paragraaf van het aangehaalde artikel legt een belangrijke regel vast. Deze paragraaf benadrukt dat het steeds aan de buurman is om bijvoorbeeld een weggelopen kip of een verdwaalde bal terug te geven. Het is zijn verplichting en hij mag het niet voor zich houden. Dit is redelijk, in de praktijk vindt dan ook iedereen dat een goede buur een verdwaalde bal terug moet geven, maar dit was onder de oude wetgeving niet zo duidelijk opgenomen.
Daarnaast bepaalt de eerste paragraaf dat de buur de eigenaar van de zaak (bv. de bal of de kip) de toestemming mag geven om bijvoorbeeld het dier of de zaak zelf te komen halen. Zo moet de oude buurvrouw niet zelf achter de verdwaalde kip rennen. Ook dit is uiteraard heel redelijk te noemen.
Indien een zaak of dier op onopzettelijke wijze op een naburig onroerend goed is terechtgekomen, moet de eigenaar van dit onroerend goed ze teruggeven of toelaten dat de eigenaar van deze zaak of van dit dier ze weghaalt.” (Art. 3.67, § 1)
Het is met andere woorden niet zo dat buurjongens voortaan zomaar, zonder toestemming van de buurman, de bal mogen gaan halen. Deze beweringen in de pers zijn fout en staan niet in de wet. Ook justitieminister Vincent Van Quickenborne heeft dit meermaals benadrukt, maar de verhalen zijn intussen een eigen leven gaan leiden.
Wat als de buurman de bal weigert terug te geven?
De buurman is dus verplicht om de bal terug te geven. Als de buurman dat niet doet, is het niet de bedoeling om het heft in eigen handen te nemen en de bal zonder toestemming zelf te gaan halen. Wel is het aan te raden om er de politie bij te halen. De politie kan de buurman dan aanmanen om de bal terug te geven. Daarnaast kan de politie ook de weigering vaststellen, waardoor je sterk staat als je naar de vrederechter stapt. De vrederechter heeft uiteindelijk het laatste woord. Het is namelijk de vrederechter die de verschillende belangen ten opzichte van elkaar moet afwegen. Dat was ook vroeger al zo en daar wijzigt niks aan.
Doordat de teruggaafverplichting zo duidelijk is ingeschreven, is het wel zo dat de vrederechter iets meer beoordelingsmarge heeft bij het maken van een belangenafweging. Als de buren met vakantie zijn en niet te bereiken zijn, waarna je maar zelf over de draad kruipt om je hulpeloos en gewond katje te halen, zal de vrederechter dit heus niet sanctioneren. Het is natuurlijk wel maar redelijk dat je eventuele schade herstelt. Evenmin zal de vrederechter hard ingrijpen in het geval van een noodtoestand, waarbij je niet de tijd had om eerst de toestemming van de buur of de vrederechter te vragen. Het gaat hier natuurlijk om heel uitzonderlijke situaties. In de andere gevallen, bijvoorbeeld wanneer er een bal in de tuin van de buren terechtkomt, blijft de toestemming de regel. En als de buren weigeren, mag je het heft niet in eigen handen nemen.
