Door de westerse sancties kan Rusland niet langer aan zijn dollarvoorraden. En dat is een probleem. Het moet namelijk schulden aflossen bij de Amerikaanse bank en die schulden zijn af te lossen in dollars. Als het land dat niet kan doen, dan stevent het af op een zogeheten staatsbankroet. En dat kan verregaande gevolgen hebben die niet alleen Rusland treffen, maar ook de rest van de wereld.
Wat is een staatsbankroet?
Er is sprake van een staatsbankroet of een staatsfaillissement als een overheid zijn verplichtingen geheel of gedeeltelijk niet langer nakomt. Als een land failliet gaat, heeft dat uiteraard andere gevolgen dan als een bedrijf failliet gaat. Zo kan je niet zomaar beslag leggen op de bezittingen van een andere staat. Maar toch kan een staatsbankroet verregaande gevolgen hebben en kan het maar beter voorkomen worden.
Het is overigens niet zo dat Rusland de schulden niet wil betalen, het kan dat louter niet doen door de westerse sancties. Rusland gaat bovendien heel creatief om met de situatie. Het geeft bijvoorbeeld aan dat het de schulden wel zal betalen, maar dat dit in roebels zal gebeuren en niet in dollars. Buitenlandse banken weigeren dat echter te aanvaarden, waardoor er vooral formeel sprake kan zijn van een staatsbankroet.
Rechtstreekse gevolgen van een staatsbankroet
Vooral de reputatie van de staat krijgt bij een staatsbankroet een flinke deuk. Het zal dan niet langer kunnen lenen op de internationale kapitaalmarkten. Hierdoor kan een land in de praktijk niet meer investeren. Het is dan beperkt tot de belastinginkomsten in eigen land en daarmee moet het de werking van het land organiseren.
In de praktijk grijpt zo’n land dan vaak naar besparingen en naar belastingverhogingen, zaken die de economie op de lange termijn vaak nog meer schade berokkenen. Een krimpende economie, ontslagen, oplopende werkloosheidscijfers en hogere belastingen zijn niet ongewoon na een staatsbankroet.
Tegelijkertijd zullen buitenlandse bedrijven minder in het land investeren, komen er minder producten in de winkelrekken terecht en worden deze producten door de oplopende inflatie alleen maar duurder en duurder … Dat alles draagt bij aan het risico op politieke instabiliteit in het land, rellen, burgeroorlogen en dergelijke meer. Het zijn stuk voor stuk dingen die het westen natuurlijk graag hoort, want dat zou wel eens het einde van Poetin kunnen betekenen.
Een staatsbankroet treft iedereen
Experts waarschuwen er echter voor dat de sancties, zoals Rusland uit SWIFT zetten en het land de toegang tot dollars ontzeggen, ook als een boemerang kunnen werken. Een staatsbankroet treft namelijk niet alleen het getroffen land, maar kan ook gevolgen hebben voor de wereldwijde economie. Er is zelfs het risico dat de Verenigde Staten verzwakt uit het conflict komen.
Risico op internationale agressie wordt niet kleiner
De politieke instabiliteit die men veroorzaakt, werkt de opkomst van extremisme in de hand en kan het risico op internationale agressie net vergroten in plaats van het te verkleinen. Het hoeft bovendien niet eens te betekenen dat een land geen oorlogsapparaat kan financieren. Het Derde Rijk paste bijvoorbeeld de wel heel creatieve mefo-wissels (Metallurgische Forschungsgesellschaft) toe om de herbewapening te financieren. En de werkloosheid kan worden aangegrepen om een dienstplicht in te voeren: soldaatje spelen in ruil voor kost, inwoon en een beperkt soldij wordt ineens wel heel interessant.
Bovendien bestaat het risico dat ook andere economieën worden getroffen door een staatsbankroet, waardoor ook andere landen sociale onlusten kennen. Dergelijke situaties kunnen ervoor zorgen dat landen elkaar vinden in een gemeenschappelijke vijand en in een gemeenschappelijke extremistische visie.
Impact voor beleggers en investeerders
Bij een staatsbankroet worden schuldeisers automatisch getroffen, want ze ontvangen geen geld of ze moeten langer wachten op hun geld. De minst machtige partijen – de kleine belegger – worden vaak het zwaarst getroffen. Landen kunnen vaak nog onderling afspraken maken om alsnog een deel van hun investering terug te krijgen, voor de kleine belegger is dat ondenkbaar. Toch behoort ook een bancaire crisis – banken moeten de staatslening afschrijven –, een valutacrisis en een bredere economische crisis tot de mogelijkheden. Grote investeringsmaatschappijen als Blackrock en Capital Group hebben bijvoorbeeld al miljoenen tot miljarden op hun Russische investeringen moeten afschrijven. Dat kan niet blijven duren.
Hegemonie van de dollar komt onder druk te staan
Vooral de zogeheten petrodollars zouden wel eens het kind van de rekening kunnen zijn. Kort samengevat draait de wereldeconomie om olie. En om de handel in olie te vergemakkelijken, zonder voortdurend rekening te houden met wisselkoersen, wordt de olie in een enkele munt verhandeld. En dat is de Amerikaanse dollar. Wie olie wil kopen, moet dus eerst dollars kopen. Daardoor blijft de vraag naar dollars groot en staat de dollar sterk.
De keuze voor de Amerikaanse dollar was lange tijd logisch. Tijdens de Koude Oorlog was de Amerikaanse industrie allesbepalend. En na de Koude Oorlog, toen het westerse kapitalisme als winnaar triomfeerde, werd de dollar als internationale munt afgedwongen. De laatste jaren werden er al steeds meer vraagtekens gezet achter de hegemonie van de Amerikaanse dollar. De gebeurtenissen in Oekraïne kunnen alles in een stroomversnelling brengen. De Amerikaanse dollar profileert zich hier namelijk allesbehalve als een betrouwbare munt. Net zoals wij onafhankelijker willen worden van een Rusland dat de gaskraan dicht kan draaien, zullen andere landen onafhankelijker willen worden van de westerse wereld die de toegang tot Amerikaanse dollars kan ontzeggen.
Nu heeft Rusland al aangegeven dat het zijn buitenlandse schulden zal betalen. Dat is dan te nemen of te laten. Het zou echter nog verder kunnen gaan. Het zou bijvoorbeeld kunnen eisen om zelf in goud of in roebels betaald te worden voor zijn olie of gas. En wie houdt Rusland dan tegen?
