De Basiswet Gevangeniswezen schonk gedetineerden ruim tien jaar gelegen het recht op inspraak. Voorwaarde is wel dat het gaat om aangelegenheden van gemeenschappelijk belang die voor hun medewerking in aanmerking komen. Zo moeten gedetineerden ook zelf de mogelijkheid hebben om voorstellen te doen over dergelijke aangelegenheden van gemeenschappelijk belang. Denk bijvoorbeeld aan het aanbod in de kantine, de boeken in de bibliotheken, de aangeboden cursussen en de bezoekmomenten. Dat alles staat te lezen in artikel 7 van de Basiswet Gevangeniswezen. Hoewel dat in de meeste gevangenissen reeds in de praktijk werd omgezet, bleef het echter wachten op een KB met de details over de organisatie en de inrichting van het desbetreffende overlegorgaan. Tien jaar later is het KB eindelijk in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd. Hieronder zijn de details ervan weergegeven.
De samenstelling van het overlegorgaan
Het overleg orgaan zal bestaan uit minstens vier vertegenwoordigers van de gedetineerden, een voorzitter (zijnde de gevangenisdirecteur of het inrichtingshoofd), een personeelslid aangewezen door de voorzitter en een secretaris aangewezen door de voorzitter. Het is eveneens de voorzitter die het aantal deelnemende vertegenwoordigers van de gedetineerden zal bepalen (minimaal vier).
Die vertegenwoordigers van de gedetineerden worden gekozen door loting na aanplakking van oproep tot kandidaatstelling. De voorzitter kan deelnemers alleen weren indien zij een permanent gevaar zouden vormen voor de veiligheid. Voor de loting doet de voorzitter beroep op twee getuigen. Alle namen worden hierbij getrokken: nadat het vereiste aantal bereikt is gelden de volgende namen immers als plaatsvervangers.
Aanduiding als vertegenwoordiger van de gedetineerden
Indien de loting de vertegenwoordiger van de gedetineerden aanduidt, geldt die aanduiding voor 1 jaar. De aanduiding voor 1 jaar gaat in op 1 april volgende op de oproep tot kandidaatstelling. De rol als vertegenwoordiger van de gedetineerden is hierbij niet vrijblijvend: wie twee keer niet deelneemt aan de vergadering kan zijn hoedanigheid als vertegenwoordiger van de gedetineerden verliezen. Ook de vertegenwoordiger van de gedetineerden die met zijn gedrag de veiligheid ernstig heeft aangetast of een inbreuk beging op de orde en veiligheid binnen het overlegorgaan, kan zijn hoedanigheid verliezen. In dat geval zal de eerste plaatsvervanger diens plaats als vertegenwoordiger van de gedetineerden innemen.
De werking van het overlegorgaan
Het overlegorgaan zal minimaal één keer per kwartaal vergaderen. Hierbij worden de agendapunten steeds tien dagen voor de vergaderdag aan de voorzitter gericht, waarna de agendapunten minimaal vijf dagen voor de vergadering aan de leden worden meegedeeld. Van de vergadering zelf zal men steeds een verslag opmaken.
Het is het inrichtingshoofd die zal bepalen hoe de vertegenwoordigers van de gedetineerden de andere gedetineerden kunnen raadplegen. Het inrichtingshoofd kan in zijn hoedanigheid van voorzitter eveneens beslissen om derden toe te laten op de vergadering.
