Bij strafbare feiten heeft men het over overtredingen, wanbedrijven of misdaden. In tegenstelling tot wat men al eens denkt, zijn dit geen synoniemen. Het zijn daarentegen drie verschillende categorieën van misdrijven die elk andere juridische gevolgen hebben.
Drieledige indeling in misdaden, wanbedrijven en overtredingen
Voor de Franse Revolutie werd er in onze regio een tweeledige indeling van misdrijven gehanteerd. Het ging daarbij enerzijds om de kapitale misdrijven en de niet-kapitale misdrijven. In veel landen houdt men nog steeds vast aan zo’n tweeledige indeling. Dat is onder andere het geval voor Nederland (misdrijven en overtredingen),Duitsland (Verbrechen und Vergehen) en de Verenigde Staten (felonies and misdemeanours). Waar wij een eerder kwantitatieve opdeling maken in functie van de duur van de straf, gaan zij uit van een kwalitatieve opdeling in functie van de maatschappelijke waarden die geschonden zijn. Het moet daarbij wel worden gezegd dat de duur van de straf meestal al zorgvuldig is afgestemd op de schending van de maatschappelijke waarde, maar dat is natuurlijk geen garantie.
In 1810 werd er overgegaan naar een drieledige indeling tussen overtredingen, misdaden en wanbedrijven. Samen met Napoleon werd de drieledige indeling ook in België geïntroduceerd, waarbij het Franse Strafwetboek zelfs tot 1867 in België van kracht bleef. In het Belgisch strafrecht houdt men tot op heden nog steeds vast aan deze indeling. De drieledige indeling bepaalde aanvankelijk de bevoegde opsporingsorganen en de bevoegde rechtscolleges. Vandaag de dag is dat niet langer het geval, maar het heeft wel degelijk nog steeds invloed op de juridische gevolgen.
Een voorbeeld daarvan is het opzetvereiste dat enkel bij misdaden en wanbedrijven noodzakelijk is, maar niet bij overtredingen. Daarnaast is bijvoorbeeld een poging om iemand te vermoorden (misdaad) strafbaar, maar een poging tot nachtlawaai (overtreding) niet. Dat vinden we vaak de normaalste zaak van de wereld, maar het vindt zijn oorsprong in de driedeling in het strafrecht.
Bij de hervorming van het Belgische strafrecht werd destijds overwogen om naar een tweeledige indeling over te stappen. Hiervoor is echter een grondswetsherziening noodzakelijk en kwam daarbij ook het lot van het Hof van Assisen ter discussie te staan. Uiteindelijk werd beslist om alles bij het oude te laten.
Wat is een overtreding, wanbedrijf en misdaad?
Zoals eerder aangegeven is de drieledige opdeling eerder kwantitatief. Het houdt met andere woorden verband met de strafmaat en de opdeling wordt daarbij gemaakt in functie van het onderscheid van artikel 1 Strafwetboek:
“Het misdrijf, naar de wetten strafbaar met een criminele straf, is een misdaad.
Het misdrijf, naar de wetten strafbaar met een correctionele straf, is een wanbedrijf.
Het misdrijf, naar de wetten strafbaar met een politiestraf, is een overtreding.” (Artikel 1 Strafwetboek)
Op basis hiervan ziet de kwantitatieve opdeling er als volgt uit:
| Politiestraf = overtreding | Correctionele straf = wanbedrijf | Criminele straf = misdaad | |
| Vrijheidsstraf | 1 tot 7 dagen | 8 dagen tot 5 jaar (m.u.v. art. 25 Sw.) | ≥ 5 jaar |
| Geldboete (excl. opdeciemen) | € 1 tot € 25 | ≥ € 26 | ≥ € 26 |
| Werkstraf | 20 – 45 uur | 45 – 300 uur | Niet mogelijk |
| Voorbeelden | · Nachtlawaai
· Inbreuk verkeersreglement · Openbaar dronkenschap | · Diefstal
· Oplichting · Slagen en verwondingen | · Verkrachting
· Moord · Aanranding van de eerbaarheid van een minderjarige |
Belang van het onderscheid tussen overtredingen, wanbedrijven en misdaden?
Het onderscheid tussen overtredingen, wanbedrijven en misdaden is niet onbelangrijk. De juridische gevolgen zijn immers volledig anders. Hieronder zijn de krijtlijnen uitgezet, maar weet dat er soms ook specifieke uitzonderingen zijn die van deze basisregels afwijken. Een voorbeeld daarvan zijn de zogenaamde onverjaarbare misdaden, zoals de misdaden van genocide, de oorlogsmisdaden en de misdaden tegen de mensheid.
| Overtreding | Wanbedrijf | Misdaad | |
| Type straf | Politiestraf | Correctionele straf | Criminele straf |
| Opzet | Niet vereist | Vereist, tenzij de wet anders aangeeft | Vereist, tenzij de wet anders aangeeft |
| Poging | Niet strafbaar | Enkel strafbaar als de wet het aangeeft | Steeds strafbaar |
| Deelneming / medeplichtigheid | Niet mogelijk | Mogelijk | Mogelijk |
| Internering van geestesgestoorde delinquenten | Niet mogelijk | Mogelijk | Mogelijk |
| Werkstraf | Mogelijk | Mogelijk | Niet mogelijk |
| Verjaring van de straf | 1 jaar | 5 of 10 jaar | 20 jaar |
| Verjaring van de strafvordering | 6 maanden | 5 jaar | 10, 15 of 20 jaar |
| Bevoegdheid | Politierechtbank | Correctionele rechtbank, tenzij bij contraventionalisering | Hof van Assisen, tenzij bij correctionalisering |
