Enerzijds wordt een levensverzekering aangehouden om te sparen voor de toekomst, net zoals bijvoorbeeld pensioensparen, maar anderzijds biedt het de nabestaanden ook bescherming wanneer de verzekerde sterft. In verzekeringscontracten is het niet ongewoon dat opzet wordt uitgesloten. Zo zal de aansprakelijkheidsverzekering niet de opzettelijk veroorzaakte schade vergoeden. Het is een veelvoorkomend misverstand dat volgens dezelfde redenering een levensverzekering nooit zal uitkeren bij zelfmoord.
Geen dekking bij zelfmoord binnen het eerste jaar
In artikel 164 van de Wet betreffende de verzekeringen is de dekking van zelfmoord bij de levensverzekering geregeld. Het geeft aan dat de verzekeraar in principe zelfmoord niet dekt wanneer het binnen een jaar na het begin van de overeenkomst wordt gepleegd. In de levensverzekeringsovereenkomst kan hier altijd van worden afgeweken in het voordeel van de verzekerde, maar dit komt natuurlijk maar zelden voor. Wanneer de zelfmoord na het eerste jaar wordt gepleegd, blijft het door de verzekeraar gedekt. Het artikel geeft voorts aan dat het de verzekeraar is die moet bewijzen dat er sprake is van zelfmoord.
Laat het duidelijk zijn dat de wetgever in de Wet betreffende de verzekeringen van 4 april 2014 duidelijk meer begrip heeft voor wie zelfmoord pleegt. In de oude wet van 11 juni 1874, opgeheven door deze wet van 4 april 2014, was het nog zo dat de verzekeraar nooit gehouden was om te betalen bij zelfmoord. Gevoelsmatig werd zelfmoord beschouwd als een persoonlijke keuze en een potentiële manier om de levensverzekeraar te bedotten. Tegenwoordig heeft men hier een meer pragmatischere visie op en neemt men aan dat zelfmoord het gevolg is van psychisch lijden en dat het een doodsoorzaak is zoals alle andere. Anderzijds erkent de wetgever wel dat het frauderisico blijft bestaan. Het is dan ook daarom dat er nog steeds een termijn van één jaar wordt aangehouden.
Hetzelfde zien we bijvoorbeeld ook als het gaat over de doodstraf. Tot de wet van 19 februari 2020 was het zo dat de doodstraf in principe niet werd gedekt. Bij ons is de doodstraf afgeschaft en België is er in principe een tegenstander van, maar met deze oude regel erkende het op een of andere manier wel de rechtmatigheid ervan. Sinds de wet van 19 februari 2020 moet de verzekeraar bij een doodstraf dus alsnog betalen.
De juridische afbakening van zelfmoord
Een vraag die we ons kunnen stellen, is wat er juridisch onder zelfmoord moet worden begrepen en wanneer de verzekeraar het tijdens het eerste contractjaar kan inroepen. Van Dale lijkt het met ‘het benemen van het eigen leven’ nogal eenvoudig en kortzichtig te definiëren. Er zijn namelijk nog heel wat situaties waarbij iemand zich van het leven beneemt, maar waarbij er gevoelsmatig geen sprake is van zelfmoord.
De 4 valse zelfmoorden van Achille-Delmas
Interessant daarbij is de analyse van F. Achille-Delmas in Psychologie pathologique du suicide (1933). Hij schrijft dat er gevallen zijn waarbij iemand zichzelf doodt, maar waarbij er eigenlijk geen sprake is van een echte zelfmoord. Volgens hem zijn er vier valse zelfmoorden die moeten worden geïdentificeerd:
- De suicide-accident: bv. de fietser die gehaast de treinsporen oversteekt wanneer de slagbomen zijn gesloten en die door een trein wordt gegrepen;
- De suicide-contrainte: bv. de ter dood veroordeelde Socrates die de gifbeker drinkt;
- De suicide-euthanasie: bv. de kapitein die weigert zijn zinkend schip te verlaten vooraleer alle anderen van boord zijn;
- De suicide-démence: bv. de krankzinnige die zichzelf in brand steekt.
Wie dit analyseert, merkt dat hij enkele zaken vooropstelt. Zo moet er sprake zijn van opzet en moet men zich bewust van het leven hebben ontnomen. Het louter nemen van een risico als het opzettelijk oversteken bij gesloten slagbomen houdt nog niet in dat men zichzelf ook opzettelijk van het leven ontneemt. Daarnaast moet men onderscheidingsvermogen hebben en moet men begrijpen wat de draagwijdte van deze bewuste handeling is. Tevens moet de zelfmoord vrijwillig zijn uitgevoerd. Zowel personen als omstandigheden kunnen iemand namelijk dwingen tot zelfmoord. Wanneer iemand de pijn niet kan verbijten en uit een brandend gebouw springt, doet hij dat om van de vlammen te ontsnappen en is het de vuurzee die hem tot zijn actie heeft gedwongen. Er is dan geen sprake van zelfmoord.
Bijzonderheden van de 21ste eeuw
Achille-Delmas zijn schrijven dateert uit 1933 en sindsdien is de wereld danig veranderd. Volgens zijn schrijven pleegt de zelfmoordterrorist ook zelfmoord. Hij doet dit namelijk opzettelijk, bewust, met het nodige onderscheidingsvermogen en vrijwillig. Dit willen zeggen dat de verzekeraar de zelfmoord door de zelfmoordterrorist niet moet dekken tijdens het eerste contractjaar, maar wel moet dekken eenmaal deze termijn is verstreken. Daar heeft de wetgever een stokje voor gestoken. Met artikel 164, § 2, 2° geeft de wetgever namelijk uitdrukkelijk aan dat de verzekeraar de dood niet moet dekken wanneer het “zijn onmiddellijke en rechtstreekse oorzaak vindt in een misdaad of een wanbedrijf, door de verzekerde als dader of mededader opzettelijk gepleegd en waarvan de gevolgen door hem konden worden voorzien.”
Ten slotte is er ook nog de situatie van euthanasie. Bij euthanasie legt men in principe niet de hand aan zichzelf en is er geen sprake van zelfmoord, hoewel het op de persoonlijke wil is gebaseerd. Bovendien is euthanasie met een natuurlijke dood gelijkgesteld. In de praktijk schrijft de arts op het post-mortemattest dat het om een natuurlijke dood gaat en komt de verzekeraar dit door het beroepsgeheim niet te weten. Natuurlijk kunnen anderen wel nog hun mond voorbijpraten.
Wel is het zo dat de verzekeraar euthanasie in de polisvoorwaarden kan uitsluiten en dat de procedure nog niet in gang mag zijn gezet wanneer de verzekeringsovereenkomst wordt aangegaan. Het is de verzekerde namelijk verplicht om alle relevante zaken mee te delen bij het aangaan van een verzekeringsovereenkomst.
