In Turkije kende men in het kader van de coronamaatregelen recent amnestie toe aan zo’n 100.000 gevangenen. Men pakte hiermee de situatie in de gevangenissen aan die vaak uitgegroeid waren tot een broeihaard van corona. Het ging om ongeveer een derde van de gevangenispopulatie. Onder andere veroordeelde terroristen, moordenaars, verkrachters en politiek gevangenen bleven er wel achter slot en grendel. Ook elders ging men al over tot amnestie, zoals in Indonesië (gevangenen die jonger zijn dan 18 jaar), Afghanistan (minderjarige gevangenen en gevangenen ouder dan 55 jaar) en Bahrein (zwangere gevangenen). In België gingen we niet over tot amnestie, maar er werden wel een aantal wijzigingen in het gevangeniswezen doorgevoerd. Toch kennen we in België ook de mogelijkheid om amnestie toe te kennen.
Amnestie in het Belgisch recht
Binnen het Belgisch recht is amnestie een beslissing van de wetgevende macht om met terugwerkende kracht bepaalde handelingen die voorheen strafbaar waren hun strafbaar karakter te ontnemen. Amnestie wordt met andere woorden toegekend aan iedereen die momenteel voor deze handeling wordt gestraft, in tegenstelling tot de gratie die door de Koning aan één iemand of meerdere personen in het bijzonder (collectieve gratie) kan worden toegekend.
Kenmerken van amnestie
Bij een amnestie wordt niet de straf ingetrokken, maar wordt een bepaalde momenteel nog strafbare handeling onstrafbaar gemaakt. De amnestiemaatregel is steeds met terugwerkende kracht waardoor wordt aangenomen dat de handeling nooit strafbaar is geweest.
In de praktijk wordt de exacte draagwijdte van een amnestiemaatregel steeds uitbundig omschreven in de specifieke amnestiewet. Er is dus geen algemeen wettelijk kader dat de Belgische amnestie regelt, maar elke amnestiewet legt eigen regels op. De kenmerken van de amnestie kunnen van amnestiewet tot amnestiewet verschillen. Zo was er bijvoorbeeld al een amnestiewet die wel de uitvoering van de straf stopzette, maar waarbij er wel het een en ander op het strafblad bleef staan.
Over het algemeen wordt er wel aangenomen dat deze algemene kenmerken typerend zijn voor de amnestie in het Belgisch recht:
- De amnestie is steeds algemeen en niet individueel (in tegenstelling tot bv. de gratie)
- De amnestiewetten zijn van openbare orde. Hierdoor kan er niet van worden afgeweken, kan men er geen afstand van doen, moet er ambtshalve rekening mee gehouden worden, enzovoort
- Amnestie heeft in principe geen betrekking op internering omdat internering een beveiligingsmaatregel is en geen straf
Amnestiewetten in België
In België werden in totaal 10 amnestiewetten afgekondigd. De laatste amnestiewet dateert van 20 september 1945. Laat het vooral duidelijk zijn dat het hierbij niet gaat om gratuite cadeautjes, maar steeds om amnestieregelingen die binnen de geest van zijn tijd nodig waren. De meeste amnestiewetten kaderen in de evolutie van het stakingsrecht en moesten rust brengen na de twee wereldoorlogen. De belangrijkste amnestiewetten zijn hieronder weergegeven.
| Amnestiewet | Nuttige informatie |
| Amnestiewet van 31 mei 1866 | Amnestie in het kader van de afschaffing van het coalitieverbod (collectief optreden om de beroepsbelangen te verdedigen) |
| Amnestiewet van 28 augustus 1919 | De eerste amnestiewet na de Eerste Wereldoorlog
Amnestie voor alle delicten die voor 4 augustus 1919 werden gepleegd, onder andere op voorwaarde dat de veroordeelde maximaal voor één jaar werd gestraft, er geen sprake was van recidive en het niet ging om “economische collaboratie met de vijand”.
Deze wet kwam er onder andere als oplossing voor soldaten die nog kort na de wapenstilstand gewelddaden hadden gepleegd en nu dreigden veroordeeld te worden. |
| Amnestiewet van 31 oktober 1919 | Uitbreiding van de amnestiewet van 28 augustus 1919. Onder andere deserteurs die niet langer dan zes maanden waren weggebleven kregen nu amnestie. |
| Amnestiewet van 28 juni 1921 | Verdere uitbreiding van voorgaande 2 amnestiewetten. Het voorzag onder andere in de amnestie voor veroordeelden die tijdens de oorlog eretekens of frontstrepen hadden verdiend. |
| Amnestiewet van 19 januari 1929 | Ook wel de uitdovingswet genoemd. Het betekende het einde van de straffen die werden opgelegd voor de collaboratie met de vijand tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het was geen volwaardige amnestie omdat de collaboratie wel op het strafblad bleef staan. |
| Amnestiewet van 28 juli 1936 | Amnestie voor misdrijven begaan ter gelegenheid van stakingsfeiten vanaf 14 mei 1936 (amnestie in het kader van de algemene staking van 1936) |
| Amnestiewet van 20 september 1945 | Amnestie voor een aantal misdrijven die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gepleegd. Het gaat bijvoorbeeld om verzetsstrijders die tijdens de bezetting strafbare feiten hebben gepleegd. |
