Overal om ons heen horen we leveranciers en dienstverrichters opperen dat hun problemen het gevolg zijn van een geval van overmacht. Corona, weet je nog wel. Toch is dat niet automatisch het geval. Ook tijdens deze coronapandemie en de verregaande overheidsmaatregelen is alles afhankelijk van de concrete situatie en moet geval per geval nagegaan worden of er al dan niet sprake is van overmacht. Zich zomaar verschuilen achter overmacht is geen optie.
Wat is overmacht?
Het Burgerlijk Wetboek omschrijft nergens wat het begrip overmacht nu net is. Het geeft enkel aan dat er in dat geval geen schadevergoeding verschuldigd is. De rechtsleer en rechtspraak heeft in de praktijk het begrip overmacht verder gedefinieerd. Er moet daarbij aan drie voorwaarden voldaan zijn.
In de eerste plaats is het vereist dat het gaat om een onvoorzienbare situatie. Die situatie moet onvoorzienbaar zijn bij het sluiten van de overeenkomst. Bij een contract dat een jaar geleden werd gesloten, was het coronavirus natuurlijk onvoorzienbaar. Wanneer er gisteren een contract werd gesloten, is dat anders. Waar de exacte grens ligt en vanaf wanneer de problematiek omtrent het coronavirus niet langer onvoorzienbaar was, is vrij subjectief. De meeste juristen zien de week na de krokusvakantie als kantelpunt, maar het blijft moeilijk om een exacte datum vast te pinnen.
Ten tweede moet de onvoorzienbare situatie ontoerekenbaar zijn. Dat wil zeggen dat het niet te wijten mag zijn aan de schuld van degene die de prestatie moet leveren. Wanneer de overheid bijvoorbeeld een winkel verplicht te sluiten, is dit ontoerekenbaar. Een bedrijf dat op eigen houtje preventief sluit is dan weer toerekenbaar. Bedrijven moeten voorafgaand aan de sluiting hun lopende overeenkomsten dus blijven uitvoeren en moeten oplossingen uitwerken.
Ten slotte moet de onvoorzienbare en ontoerekenbare situatie het ook absoluut onmogelijk maken om de verbintenis uit te voeren. Het beletsel moet dus echt onoverkomelijk zijn. Het feit dat het veel meer inspanningen vergt om de overeenkomst uit te voeren, volstaat niet. Bedrijven moeten bijvoorbeeld nog steeds een andere onderaannemer zoeken of een andere transportdienst inschakelen, zelfs wanneer het hen meer kost.
Overmachtsclausule biedt duidelijkheid
De algemene overmachtsleer laat duidelijk ruimte voor interpretatie. Dat is ook de reden waarom de meeste contracten een overmachtsclausule bevatten. Zo’n overmachtsclausule is geldig en biedt duidelijkheid wat al dan niet overmacht is. Vaak heeft men in zo’n overmachtsclausule ook epidemieën, pandemieën of een hoog ziekteverzuim opgenomen en dan kan er inderdaad sprake zijn van overmacht. Bij een mondelinge overeenkomst waarin niet wordt gerept over overmacht zijn het opnieuw bovenstaande regels die primeren.
Wat zijn de gevolgen van overmacht?
De gevolgen van overmacht worden wel geregeld in het Burgerlijk Wetboek:
Geen schadevergoeding is verschuldigd, wanneer de schuldenaar door overmacht of toeval verhinderd is geworden datgene te geven of te doen waartoe hij verbonden was, of datgene gedaan heeft wat hem verboden was.” (Art. 1148 Burgerlijk Wetboek)
Ook hier hebben rechtspraak en rechtsleer het een en ander verduidelijkt. Hier moet je echter rekening houden met de overeenkomst want er kunnen perfect andere afspraken zijn gemaakt.
Geen schadevergoeding betalen
Zoals het Burgerlijk Wetboek het aangeeft is er geen schadevergoeding verschuldigd. De partij die overmacht inroept, moet het bestaan van de overmachtssituatie wel bewijzen. Daarnaast moeten zij het nodige en redelijke doen om de gevolgen van de overmachtssituatie te beperken. Ook jij moet je met andere woorden flexibel opstellen, bijvoorbeeld door te aanvaarden dat de leverancier deelleveringen doet.
Overeenkomst (tijdelijk) niet uitvoeren
Wanneer het gaat om tijdelijke overmacht, wordt de uitvoering van de overeenkomst opgeschort tot wanneer de tijdelijke overmacht ophoudt. De leverancier kan dus later leveren en de klusjesman kan nadien langskomen. Bij een definitieve overmacht moet de partij die de overmacht inroept niet meer worden gehouden tot uitvoering van de overeenkomst. Enkel wanneer een gedeeltelijke uitvoering nog mogelijk is (bv. een deellevering), moet dit wel nog steeds worden gedaan.
Kosten bij overmacht
Het is mogelijk dat er door de overmacht extra kosten worden gemaakt. In principe is de partij die overmacht inroept bevrijd van de uitvoering en aansprakelijkheid, waardoor de gemaakte kosten voor rekening zijn van de tegenpartij tegen wie overmacht wordt ingeroepen. Sommige overeenkomsten geven aan dat de partijen elk voor de helft de kosten zullen dragen. Ook dergelijke rekeningen zijn geldig. Het belang van dergelijke clausules mag niet worden onderschat.
